شاید در سال‌های اخیر واژه ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن به گوشتان رسیده باشد، اما اطلاعاتی در ارتباط با آن نداشته باشید. باید بگوییم اهمیت و تاثیری که ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن بر سلامت بدن انسان دارد به حدی زیاد است که جایزه نوبل سال 2017 به تحقیق در این حوزه تعلق گرفت. بهتر است بدانید که یکی از کارهای بسیار مهمی که باید در طول زندگی انجام دهید، تنظیم ساعت بیولوژیک بدن است. چرا که در صورت تنظیم بودن ساعت زیستی، فعالیت‌های روزمره و شغلی شما نیز تنظیم خواهد شد.
اگر در ارتباط با معنی بیولوژیک بدن و این موضوع مهم اطلاعات کافی ندارید جای هیچ نگرانی نیست ما در این مقاله از وب سایت مجموعه هتلینگ بیمارستانی رادطب نقش جهان، به زبانی ساده به معرفی ساعت بیولوژیکی بدن یا ساعت زیستی بدن خواهیم پرداخت. اگر به سلامت خود اهمیت می‌دهید پیشنهاد می‌کنیم این مقاله جالب را از دست ندهید.
ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن چیست؟
ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن که به عنوان سیرکادین ریتم (Circadian rhythm) یا ریتم زیستی نیز شهرت دارد یک چرخه تقریبا 24 ساعته در فرآیندهای زیست شیمایی، فیزولوژیکی یا رفتاری موجودات زنده شامل انسان، جانوران، گیاهان، قارچ‌ها و سیانوباکتری‌ها می‌باشد.
ساعت بیولوژیک بدن یا ساعت زیستی بدن متشکل از هزاران سلول عصبی می‌باشد و در هیپوتالاموس مغز واقع شده است. می‌توان گفت تقریبا هریک از سلول‌های بدن دارای یکی از این ریتم‌ها می‌باشد و هریک به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که هزاران ژن را در طول شبانه روز بکار گیرند. در واقع این ریتم زیستی به هماهنگی عملکردها و فعالیت‌های بدن کمک می‌کند و پاسخ بدن در برابر نور و تاریکی را تنظیم می‌نماید.
این ژن‌ها همه جوانب سلامت بدن انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و هر گونه اختلال، عوامل و تحریکات خارجی می‌تواند تاثیر منفی بر ریتم زیستی داشته و زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها گردد. برای نمونه مصرف دارو و نوشیدنی‌های کافئین‌دار می‌تواند بر روند برنامه خواب فرد تاثیر گذارد. همچنین زمانی که در سلامت کامل هستیم خواب خوبی داریم و صبح با نشاط و پر انرژی از خواب بیدار می‌شویم و با حوصله و انرژی زیادی به فعالیت‌های روزانه خود می‌پردازیم.
درواقع از زمان بیدار شدن تا ترشح هورمون‌ها، تنظیم فعالیت‌های بدن و زمان خوابیدن از وظایف ساعت فیزیولوژیک بدن یا ساعت زیستی بدن است که آن را مدیریت می‌کند. با توجه به اهمیت ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن آگاه می‌شوید که برنامه زندگی و روزمره‌تان بهم نخورده باشد.
بروز مشکل در اثر اختلال در ساعت بیولوژیک بدن
شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید اختلال در ساعت زیستی باعث بروز بیماری یا شدت گرفتن برخی از بیماری‌ها می‌شود. همچنین ریتم زیستی بدن بطور هوشمندانه‌ای می‌تواند به پزشک در تشخیص بیماری‌ها کمک کند. در ادامه برخی از عوارض بهم خوردن ساعت خواب و مشکلاتی که در اثر اختلال در ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن حاصل می‌شود معرفی شدهاست:
اختلالت خواب
زمانی که ریتم طبیعی بدن و ساعت خواب بدن با مشکلاتی مواجه شود خواب طبیعی آسیب دیده و مشکلاتی نظیر بی‌خوابی را به همراه دارد.
Jet lag
این اختلال در اثر مسافرت‌های هوایی طولانی در عرض‌های جغرافیایی ایجاد می‌شود و ریتم شبانه روزی افراد را با اختلال روبرو می‌کند.
اختلالات خلقی
دور بودن از نور خورشید موجب ایجاد افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلالات عاطفی فصلی می‌شود.
اختلال کار شیفتی
کار کردن افراد در شیفت‌های خارج از شیفت معمولی موجب تغییر در ریتم‌های شبانه‌روزی افراد می‌شود.
بروز سکته قلبی و مغزی در صبح
این موضوع در هنگام صبح بیشتر رخ می‌دهد این امر در اثر انقباض عروق سیستمی بدن و عروق خون‌رسان به عضلات قلب و مغز رخ می‌دهد و در افرادی که دارای بیماری فشار خون یا بیماری قلبی هستند بیشتر رخ می‌دهد.
عوامل نشان دهنده اختلال در ریتم زیستی
اضطراب، افسردگی، خواب آلودگی روزانه، عملکرد پایین در محل کار و عدم هوشیاری در محل کار از جمله عوامل نشان دهنده اختلال در ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن هستند. ایجاد اختلال در ساعت بدن، بیماری‌هایی همچون چاقی و دیابت را در پی دارد. طبق آمارها بیشتر تصادفات رانندگی پیش از طلوع افتاب رخ می‌دهد و نشان از اختلال در ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن است.
نحوه تنظیم ساعت بیولوژیک بدن یا تنظیم ساعت خواب بدن
طبق مطالب ارائه شده در بخش‌های قبل ریتم زیستی، سیستم زمان‌بندی درونی بدن ما می‌باشد و ما برای داشتن سلامت کامل در زندگی وظیفه داریم این ساعت را به بهترین شکل تنظیم نماییم. بهترین راه حل این است که بجای حرکت در مسیر مخالف ساعت بیولوژیک مطابق با این ساعت زندگی کنید.
کافیست به ندای درونی خود گوش دهید و همانند مردمان نسل‌های گذشته با طلوع خورشید از خوب بیدار شوید، به فعالیت‌های روزانه خود بپردازید، تغذیه کنید و با تاریک شدن هوا دست از فعالیت بردارید. وقتی بطور کامل با این ریتم و ساعت بدن هماهنگ شوید در بهترین وضعیت سلامت خود به سر خواهید برد.
گاهی اختلال در این روند طبیعی موجب اختلالات بیولوژیکی شده و همچنین باعث می‌شود ژن‌های بدن‌تان پیام اشتباه به ساعت داخلی ارسال کنند و ریتم طبیعی بدن با مشکل مواجه شود. همچنین عادات بد افراد نظیر دیر خوابیدن در شب و عدم تنظیم ساعت بیولوژیک خواب و دیر بیدار شدن در روز ساعت زیستی بدن و ساعت بیولوژیک خواب را با مشکلات بسیاری مواجه می‌سازد.
درمان اختلال ایجاد شده در ریتم زیستی
برای ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن، ابتدا باید دلیل بروز اختلال شناسایی شود. به این ترتیب با رعایت بهداشت خواب و مصرف دوره‌ای برخی داروها مشکل رفع گردد. برای نمونه اختلال در سفرهای هوایی در عرض جغرافیایی (jet lag) درمان ندارد و موقتی می‌باشد. اما اختلال خلقی با درمان دارویی کمک کننده می‌تواند روند زندگی فرد را تا حدودی بهبود ببخشد. از این رو توصیه می‌شود در مواردی که دارای علائم جدی نظیر افسردگی، اختلالات بیولوژیکی، آرتریت روماتوئید، بی‌خوابی، کاهش تمرکز ذهنی روبرو هستید؛ حتما به پزشک مراجعه نمایید.
همچنین با رعایت برخی نکات نظیر
- اجتناب از مصرف کافئین، الکل، نیکوتین و نوشیدنی بسیار سرد قبل از خواب
- تنظیم ساعت خواب بدن و چرخه بیولوژیکی
- پیاده روی در روز
- چرت کوتاه 10 تا 15 دقیقه‌ای در روز
و بسیاری موارد دیگر می‌توانید به تنظیم ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن خود کمک کنید و براساس جدیدترین تکنولوژی های پزشکی، سلامت بدن خود را حفظ نمایید.
ساعت بیولوژیک بدن چیست؟
ساعت زیستی بدن چرخه‌ای است که وظیفه تنظیم رفتارهای ما در 24 ساعت است. شما در ساعات مشخصی از شبانه روز انرژی کم یا زیادی دارید و ممکن است بیشتر روز خوابتان بگیرد یا تمایل به غذای زیادی داشته باشید. تنطیم این ساعت‌ها برعهده‌ی پروتئین‌های ریزی در سلول‌هاست که متناسب با عوامل محیطی و ژن‌ها ریتم سیرکادرین را تنظیم می‌کند.
تنظیم دمای بدن در شبانه روز به ساعت بدن مربوط است؟
بله. با توجه به عملکرد بدن براساس ساعت بیولوژیک و افزایش و کاهش فعالیت براساس ساعت زیستی، ریتم سیرکادین تعیین کننده این است که چه زمانی غدد درون ریز بدن فعالیت کنند. همچنین همراه با عوامل دخیل دیگر به تنظیم دمای بدن بپردازند.
ساعت فیزیولوژیک بدن چیست؟
ساعت بدن انسان یا ساعت فیزیولوژیک بدن همان ساعت زیستی یا ساعت بیولوژیک بدن است که بر اساس ریتم سیرکادین عمل می‌کند. این ریتم بر اساس رفتار و ترشح هورمون‌ها و ذهن انسان پیش می‌رود. ریتم سرکادین بوسیله عصب‌هایی که در مغز وجود دارد، مدیریت و کنترل می‌شود.